گسست‌ جدی بین نیازهای جامعه و پژوهش | جایگاه کتاب و کتاب‌خوانی افول کرده است

گروه استان‌های خبرگزاری آنا، حسین عقابی؛ جشنواره فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۴۰۰ به ایستگاه هشتم خود رسید و از آنجایی که حوزه علمی، پژوهشی و فناوری برای این دانشگاه از اهمیتی خاص و ویژه‌ برخوردار بوده و تاکنون هفت دوره از این جشنواره به مناسبت هفته پژوهش و فناوری برگزار شده است، برگزاری هشتمین دوره به‌دلیل شرایط کرونایی کشور به‌تعویق افتاد و تصمیم گرفته شد هفتم اردیبهشت‌ امسال به‌صورت مجازی و حضوری محدود از برگزیدگان برگزار شود تا تداخلی با دوره نهم هم نداشته باشد.

جشنواره هشتم اما تفاوت‌هایی با دوره‌های قبل داشت و با افزایش دوبرابری مجموع جوایز نقدی به‌منظور افزایش‌ انگیزه برای تلاش و فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه اعضای هیئت‌ علمی دانشگاه همراه بود و شورای سیاستگذاری جشنواره با افزایش جایزه نقدی پژوهشگران برتر به میزان ۲۵۰ درصد و فناور برتر به میزان ۳۰۰ درصد موافقت کرد تا جایی که جوایز پژوهشگران برتر از ۱۰ میلیون تومان در سال گذشته به ۲۵ میلیون تومان و فناور برتر از ۵ میلیون به ۱۵ میلیون تومان افزایش پیدا کرد و جوایز نقدی سایر برگزیدگان نیز رشد خوبی داشت.

بیشتر بخوانید:

«تردید» عمده‌ترین مانع برای فعالیت‌های پژوهشی

محصول «بوش‌های دولایه» ۲ جایزه جشنواره فرهیختگان را صید کرد

سرای نوآوری گیاهان دارویی چگونه سرآمد جشنواره فرهیختگان شد؟

از دیگر تفاوت‌های این جشنواره با دوره‌های قبل اضافه‌شدن هیئت‌های اندیشه‌ورز استانی و مجلات به برگزیدگان دوره هشتم جشنواره به پیشنهاد معاونت موضوعی علوم انسانی و هنر و دیگری تجلیل از آزمایشگاه‌هایی که استاندارد ISO ۱۷۰۲۵ را دریافت کرده بودند، بود.

در هشتمین جشنواره فرهیختگان ۲۲ استان و ۳۹ واحد دانشگاهی (استان‌های تهران، اصفهان و آذربایجان شرقی با بیشترین برگزیده) حضور پیدا کردند که پراکندگی خوبی بین برگزیدگان صورت گرفت و ۷۲۰ اثر به جشنواره ارسال شد؛ البته با حوزه‌های بررسی‌شده توسط سازمان مرکزی مانند مراکز تحقیقاتی، مراکز رشد، سراهای نوآوری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، مدارس سما و... مجموع آثار و زیرساخت‌ها به‌حدود هزار و ۹۰۰ رسید و از هفت پژوهشگر برتر و یک فناور برتر دعوت شد تا به نمایندگی از طرف دیگر برگزیدگان در مراسم اختتامیه و تجلیل حضور پیدا کنند.

کمیته داوران سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با ترکیب بیش از ۳۰ نفر از اعضای هیئت‌ علمی و با همکاری معاونت‌های مربوط، مرحله نهایی بررسی منتخبان استان‌های دانشگاه در هشتمین جشنواره فرهیختگان را انجام دادند و افراد برتر در حوزه‌های مختلف (۷۱ برگزیده در ۲۷ محور پژوهشی و ۹ تقدیری) انتخاب شدند.

تحقیقات اعضای هیئت‌ علمی اعم از طرح‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها -که به فناوری خاص رسیده است-، کتاب، اختراع، اکتشاف، نوآوری، عضویت در مجلات علمی، عضویت در هیئت تحریریه نشریات علمی، میزان ارجاعات به مقالات فرد و... از شاخص‌های انتخاب برگزیدگان این جشنواره بود که در حوزه پژوهشگر برتر مورد بررسی قرار گرفت.

در حوزه زیرساخت‌ها؛ مراکز تحقیقاتی، آیین‌نامه ارزیابی و رتبه‌بندی مراکز و در حوزه مراکز رشد، آیین‌نامه ارزیابی و رتبه‌بندی و در حوزه سرای نوآوری، زیرساخت توسعه فناوری در سرای نوآوری، شرکت‌های مستقر در سرا، فضای اختصاصی، میزان تعامل سرای نوآوری با مؤسسات خدمات توسعه فناوری، تعداد نمایشگاه‌های برگزارشده، تعداد افراد درگیر و تعداد سمینارها مدنظر قرار گرفت.

هشتمین جشنواره علمی، پژوهشی و فناوری فرهیختگان و مراسم تجلیل از برگزیدگان این جشنواره با حضور دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، اعضای هیئت رئیسه و مدیران دانشگاه عصر ۷ اردیبهشت امسال به صورت مجازی در سالن شهید مطهری سازمان مرکزی دانشگاه برگزار شد و با معرفی برگزیدگان برتر به کار خود پایان داد.

بیشتر بخوانید:

«محافظ آنتی نیدل استیک» | اختراعی که از کادر درمان تا ٩٠ درصد محافظت می‌کند

باید و نبایدهای حوزه پژوهش از زبان فناور برتر جشنواره فرهیختگان

«تردید» عمده‌ترین مانع برای فعالیت‌های پژوهشی

ابوالفضل داودی‌رکن‌آبادی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد به همراه علی نظری عضو هیئت علمی این واحد دانشگاهی و سیده‌راضیه ابراهیمیان دانش‌آموخته این واحد دانشگاهی با تأیف کتاب «چادر کلیات طراحی تا دوخت» در گروه هنر و معماری، توانستند عنوان کتاب برتر هشتمین جشنواره فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی را کسب کنند.

خبرنگار آنا به همین مناسبت گفت‌وگویی را با ابوالفضل داودی‌رکن‌آبادی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی یزد و پژوهشگر برتر هشتمین جشنواره فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی در بخش تألیف کتاب ترتیب داده است که مشروح این گپ و گفت در پی می‌آید:

آنا: دلایل انتخاب شما به‌عنوان پژوهشگر برتر جشنواره فرهیختگان در حوزه کتاب بر اساس چه شاخص‌ها و مؤلفه‌هایی بوده است؟

داودی‌رکن‌آبادی: در خانواده‌ای بزرگ شده‌ام که عشق و علاقه به کتاب و مطالعه در وجودم نهادینه شد و این خود نقطه عطفی بود برای مسیری که بدون تلاش مستمر و عشق وافر میسر نمی‌شد. در مقدمات آموزش و تدریس درس روش تحقیق، پژوهش و سمینار من را بیش‌ازپیش مشتاق کرد تا علاوه بر افزودن میدان مطالعاتی به فکر پژوهش‌های اساسی در حوزه‌هایی باشم که جای بحث و ارزش داشته باشد و یا مهجور مانده بود. لطف خداوند چراغ راهی بود تا بتوانم این فعالیت را ادامه داده و مقالات و کتاب‌های خوبی در مدت زمانی که برنامه‌ریزی کرده بودم به پایان برسانم.

سال‌ها به‌عنوان عضو هیئت علمی، مدیر گروه، رئیس دانشکده هنر و معماری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد مشغول فعالیت علمی بودم و توانستم در چند نوبت به‌عنوان پژوهشگر برتر در کنار مسئولیت‌های اجرایی متعدد انتخاب شوم. اساساً نگاهم از ابتدا به مقوله هنر، نگاه پژوهش‌محور بوده و ماحصل فعالیت این سال‌ها، مجموعه مقالات علمی پژوهشی و آی اس آی، مقالات پژوهشی، راهنمایی رشته هنر در مقطع تحصیلات تکمیلی و کتب متعددی بوده که منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

شناسایی نیاز جامعه زنان درباره یافتن الگویی عملی و علمی برای استفاده از چادر و تلاش برای پاسخ به این نیاز، موضوعی که تقریباً هیچگاه به‌صورت مناسب مورد مطالعه قرار نگرفته، موضوع جالبی بود که به‌عنوان پژوهشگری که در جامعه ایرانی اسلامی هستم از آن استقبال کردم؛ چراکه زنان به‌عنوان بخش مهمی از نیروهای فعال اجتماعی، وقتی که پوشش چادر را برمی‌گزینند ناگزیر به انتخاب طرح، جنس و رنگی هستند که سنخیتی با داشته‌های ارزشمند ما در این زمینه ندارند؛ حال آنکه مطالعات نشان داد، می‌توانیم با تکیه بر داشته‌های تاریخی و علوم جدید، چادر را به‌عنوان پوششی مناسب ازنظر راحتی حرکتی، حسی و زیبایی بازتعریف کنیم؛ بنابراین بر این اساس کتاب «چادر کلیات طراحی تا دوخت» در گروه هنر و معماری، توانست عنوان کتاب برتر هشتمین جشنواره فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی را کسب کند.

آنا: جزئیاتی از محورها، فصل‌ها و مشخصات و محتوای کتاب برگزیده را تشریح کنید.

داودی‌رکن‌آبادی: بررسی پوشش زنان ایرانی در دوران تاریخ، بررسی چادر و حجاب رایج زنان ایرانی، انسان و روانشناسی فرم، طرح و رنگ، فرم‌های مختلف بدن ‌ استفاده از آن در لباس و چادر از طراحی و الگو تا دوخت، مطالعه چادرهای رایج در ایران، پیشنهاد الگو و دوخت چادر منطبق بر نیازهای حسی، حرکتی و زیبایی‌شناسی، مطالعه طراحی بهینه چادر با توجه به جنس و خواص پارچه جزئیاتی از محورها، فصل‌ها و محتوای کتاب«چادر کلیات طراحی تا دوخت» است.

دلایل رکود پژوهش‌ها

در این کتاب با چادر به‌عنوان پوشش در دنیای معاصر برخورد می‌شود. پوششی که باید برای کاربری بهینه آن، هم به جنس و خواص پارچه توجه کرد و هم مسائل زیبایی‌شناسی و راحتی کاربر را در نظر گرفت. در این مسیر تجارب تاریخی‌مان را مبنا قرار داده‌ایم و از پیشرفت‌های تکنولوژی عصر حاضر مدد جسته‌ایم. در نهایت برای چادر مانند هر پوشش دیگری، بر اساس آناتومی بدن کاربران، طراحی، الگو و روش دوخت مناسب پیشنهاد می‌شود.

آنا: موانع پیش روی پژوهشگران و در مجموع فعالیت پژوهشی در کشورمان را چه می‌دانید؟

داودی‌رکن‌آبادی: پژوهش امر مقدس بوده و این مهم در حوزه نظام‌بخشی جامعه امری ارزشمند است؛ اما از موانع پژوهشی پژوهشگران فقر اطلاعاتی، برنامه‌ریزی نادرست در انتخاب موضوع درخور تحقیق و یا نبودن موضوعی که در توان فرد محقق باشد، می‌توان نام برد و مانع دیگر این بوده که گاهی پژوهشگر وقت پژوهش خود را برای تولید پژوهش بدون انگیزه، بدون در نظر گرفتن اخلاقیات و صرفاً در گرو امتیاز صرف می‌کند و این امر خود موجب رکود سطح علمی و پژوهش‌های کم‌مایه شده است.

ارتباط بسیار ضعیف دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و صنایع و ...، توزیع نامناسب اعتبارات پژوهشی موجب رکود پژوهش‌های حاضر شده‌ است

ازجمله عواملی که موجب رکود پژوهش‌های حاضر شده‌ عبارتند از ارتباط بسیار ضعیف دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و صنایع و ...، توزیع نامناسب اعتبارات پژوهشی، کمرنگ شدن انگیزه بین استادان دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی، نبود هزینه کافی برای مراحل پژوهشی، امور اداری و مقررات وقت‌گیر دیگر که چالش پیش روی افراد پژوهشگر است.

نبود سیاست تحقیقاتی درباره اولویت‌های موضوعات ارزشمند و به‌روز تحقیقاتی این فرصت را برای علاقه‌مندان محقق دور می‌کند، این امر تا به آنجا رقم می‌خورد که بستر مناسبی برای تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای نمانده و یا سهم اندکی را داشته که جای تأمل دارد و در بخش مسائل مربوط به تحقق یافتن اهداف محققان، حمایتی درخور وجود ندارد.

مسئلهٔ مهمی که درباره آن باید گفت، کم‌توجهی صنایع و نهادهای مرتبط برای استفاده از خروجی‌های پژوهش به‌صورت عملی در راستای مرتفع کردن نیازهای جامعه است. زمانی که نتیجه فعالیت‌های پژوهشگر، اثر ملموسی در زندگی شهروندان داشته باشد، طبیعتاً انگیزه‌های پژوهشگر برای ادامه مسیر بیشتر خواهد شد و پشتوانه‌های مالی لازم برای گسترش تحقیقات آنان قابل تأمین خواهد بود.

آنا: کشورمان در حوزه کتاب جایگاه مناسبی دارد؟ بایدها و نبایدهای این حوزه چیست؟

داودی‌رکن‌آبادی: تاریخ ایران گواه بر فرهیختگان و نام‌آوران پرآوازه‌ای است که همه دغدغه خود را در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی داشته‌اند و این بر جهانیان پوشیده نیست. با توضیح اینکه «میزان ارزیابی توسعه و فرهنگ هر کشور نشان‌دهنده رشد آن است» و اینکه کشور در حوزه کتاب جایگاه مناسبی دارد یا خیر، می‌توان گفت که در جامعه معاصر جایگاه کتاب و کتاب‌خوانی افول کرده و این هشدار جدی را رهبر انقلاب در بیانات خود اذعان کردند.

به هر حال اکنون فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور نیاز به تقویت و حمایت دارد. این حمایت‌ها شامل حمایت از ناشران و خریداران با راهکارهایی برای کاهش قیمت کتاب و طراحی برنامه‌های آموزشی و تبلیغی مناسب برای تقویت فرهنگ کتاب‌خوانی به‌ویژه در مدارس می‌شود.

مشکل اصلی فضای پژوهشی ایران چیست؟

درباره بایدها و نبایدهای حوزه کتاب و برای مهجور نماندن آن، دیگر حوزه‌های مرتبط می‌توانند با تمرکز بخشیدن امور تحقیقاتی و پژوهشی، ایجاد ایستگاه‌ها و نهادهای پژوهشی که در آن راهبردهایی در مسیر تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای ارائه کنند تا بتوان به‌صورت کشوری برنامه‌ای مدون برای فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی محققان داشته باشیم و باید برای نشر کتب علمی و فعالیت‌های پژوهشی دستگاه‌های ذی‌ربط حمایت شوند.

آنا: آیا در عرصه پژوهش جایگاه خوبی در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای به دست آورده‌ایم؟

داودی‌رکن‌آبادی: جایگاه پژوهش در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای بر اساس آمار و ارقام، شاخص‌های علم‌سنجی و مطالعات کاربردی بررسی می‌شود و اگر از زمان ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۱ میلادی را در نظر بگیریم، می‌بینیم مقاله‌های اعلام شده جامعه پژوهشی، رقم ۵۳ هزار و ۳۰۰ ازنظر اپیدمیولوژی جهان بوده که در پایگاه اسکوپوس نمایه شده؛ در این بازه زمانی تعداد یک هزار و ۱۹۶ مقاله بین‌المللی تألیف کرده‌اند که ایران در جایگاه ۱۶ جهان و نخست خاورمیانه قرار گرفت. با بررسی تولیدات علمی دانشگاه‌ها می‌توان دید که هفت دانشگاه ایرانی در جمع ۱۰ دانشگاه پرتولید منطقه خاورمیانه قرار داشته‌اند.

میانگین استنادهای دریافتی مقاله‌های پژوهشگران ایرانی در حوزه اپیدمیولوژی معدل ۳.۹ استناد به ازای هر مدرک که این میزان برای کل تولیدات خاورمیانه و جهان برابر با ۵.۳ و ۷.۴ استناد بوده و تولیدات علمی ایران در سه شاخص درصد مدارک استنادشده، مقاله‌های پراستناد و تأثیرگذاری استنادی وزن‌دهی شده در سطح رشته از سطح کیفی پایین‌تری در مقایسه با متوسط منطقه و جهانی این حوزه برخوردار است. حتی با وجود جایگاه برجسته کشور در زمینه کمیت تولیدات علمی حوزه اپیدمیولوژی، کیفیت این تولیدات از متوسط منطقه‌ای و جهانی نیز پایین‌تر بوده و باید در این حوزه چاره‌جویی کرد تا تحقیقات علمی و پژوهشی در این حوزه منجر به توسعه و پیشرفت شود.

مسئله اصلی در زمینه پژوهش در ایران آن است که پژوهش‌ها در فضای انتزاعی تولید و سپس رها می‌شوند

مستقل از بحث مقایسه پژوهش در ایران با سایر کشورها، مسئله اصلی در زمینه پژوهش در ایران آن است که پژوهش‌ها در فضای انتزاعی تولید و سپس رها می‌شوند؛ اگر بتوانیم پژوهش‌ها را بر مبنای نیازهای واقعی جامعه و با هدف رفع معضلات آن(در هر زمینه‌ای اعم از صنعتی، هنری، اجتماعی و…) ساماندهی کنیم، مجموعه مناسبی از پاسخ‌ها برای رفع این نیازها تولید خواهند شد. چنانچه در ادامه نهادهای مرتبط، نتایج پژوهش‌ها را به‌صورت مناسب در بخش‌های مختلف به‌کارگیرند، زمینه‌های جهش در هر بخشی فراهم می‌شود.

مشکل اصلی در فضای پژوهشی ایران، کمبود تولیدات پژوهشی نیست؛ بلکه گسست‌های جدی بین نیازهای جامعه، موضوعات پژوهش و ورود نتایج پژوهش به‌صورت عملی در بخش‌های مرتبط با آن در جامعه است. اگر این گسست‌ها را از میان برداریم، قطعاً تحولات جدی و مؤثری را در بخش‌های مختلفی مانند صنعت، فرهنگ و هنر شاهد خواهیم بود.

آنا: توصیه‌های شما برای موفقیت جوانان، دانشجویان و پژوهشگران حوزه کتاب چیست؟

داودی‌رکن‌آبادی: به علاقه‌مندان، پژوهشگران و دانشجویان پیشنهاد می‌کنم تا برای معرفی هرچه بیشتر خود و آثار علمی به‌دست‌آمده مجموعه سخنرانی‌ها، سمینارها و کنفرانس‌های علمی برای دانشگاهیان، استادان و دانشجویان برگزار کنند که این امر تسهیل‌گر ارتباط آنان با دیگر افراد و زمینه‌ای برای تعامل هر چه بهتر این افراد با دیگران خواهد بود.

با پرهیز از هرگونه شعارزدگی باید خطاب به پژوهشگران بگویم، اگر نیازها(حتی نیازهای به نظر ساده) جامعه‌تان را به‌درستی شناسایی کنید و پاسخ مناسبی برای آن بیابید به بهبود جامعه کمک کرده‌اید و پایه‌های ارتقا و بهبود زندگی شخصی خودتان را استوار کرده‌اید.

آنا: و سخن پایانی...

داودی‌رکن‌آبادی: پیشنهاد دیگری که برای پیشرفت حوزه علم و پژوهش به‌ویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، استادان، هیئت علمی، مدیران و ... می‌توان داشت، تشکیل پایگاه‌های آموزشی مستمر با عنوان «ارتقای آموزه‌های علمی در سطح بین‌المللی با رشد رویکردهای مهم علم و تأثیرگذاری آن بر سطوح فرهنگی و علمی کشور» که باعث رشد جایگاه علمی کشور و ثبات آن می‌شود. این سلسله آموزش‌ها با همراه و حمایت‌های پایگاه‌های علمی و وزارت علوم و پایگاه‌های بین‌المللی و اجازه دسترسی به پایگاه داده‌ها با توجه به حفظ حق تألیف، توسط پایگاه‌های علوم و فناوری می‌تواند گام مهمی برای محققان باشد.

تجربه این پژوهش نشان داد در معضلات مختلف به‌ویژه در موضوعات فرهنگی اگر با رویکرد صحیحی موانعی که بر سر راه اشاعه آن امر فرهنگی وجود دارد، شناسایی و رفع شوند، نتایج مهم‌تری حاصل خواهد شد در مقایسه با زمانی که فقط از ابزار تبلیغی صرف استفاده می‌کنیم.

انتهای پیام/۴۱۲۱/۴۰۶۲/